Nieuwsbericht

Samenvatting 

• De implementatie van het nieuwe Gezondheidsraadadvies over toediening van vitamine K is nog niet afgerond. 

• Tot de afronding van de implementatie geldt het (druppel)beleid, zoals opgenomen in de multidisciplinaire richtlijn Postnatale Zorg. 

• De KNOV staat pal voor de Eed van Hippocrates en werkt vanuit het 'do no harm'-principe. Dat betekent dat verloskundigen geen vitamine K prikken, ook niet als ouders hier zelf om vragen. 

• De KNOV staat voor het bevorderen van gezond en stevig ouderschap en vindt dat vitamines in principe door ouders zelf toegediend kunnen worden. 

• Vanuit het 'do no harm'-principe en stevig ouderschap zet de KNOV in op het vernieuwde druppelbeleid, zoals de Gezondheidsraad die adviseert. Het wachten is op afronding van de gesprekken en beschikbaarheid van het micellaire vitamine K. 

In februari 2024 besloot het ministerie van VWS om af te zien van de implementatie van intramusculaire toediening van vitamine K. VWS vroeg vervolgens de Gezondheidsraad (GR) om een nieuw en breder advies over toediening van vitamine K aan pasgeborenen. Dit besluit volgde na gesprekken met betrokken partijen en het KNOV-standpunt gebaseerd op gebrek aan draagvlak en kritische vragen bij onze leden. De GR heeft daarop in juli 2025 een nieuw advies uitgebracht, waarin ook wordt gekeken naar een nieuw druppelbeleid. 

De KNOV is met het ministerie van VWS in gesprek over de implementatie van een dergelijk nieuw druppelbeleid. VWS spreekt ook met de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) over de implementatie van het GR-advies. De besluitvorming over de definitieve implementatie van het advies is nog niet afgerond. Totdat dit wel is afgerond, gelden de huidige beroepsnormen en de multidisciplinaire richtlijn Postnatale Zorg. 

Wat houdt het advies van de Gezondheidsraad in? 

De GR adviseert om alle kinderen eenmalig vitamine K intramusculair toe te dienen. Als dit op onvoldoende draagvlak kan rekenen, adviseert de GR om een micellaire vorm van vitamine K via druppels aan de pasgeborene toe te dienen op drie momenten: direct na de geboorte, 4 tot 6 dagen na de geboorte, en 4 tot 6 weken na de geboorte. Op dit moment is er op de Nederlandse markt enkel een micellaire vitamine-K-preparaat beschikbaar in een verpakking die geschikt is voor toediening door zorgverleners. 

Uit het GR-advies blijkt dat de kans dat een kind een ernstige bloeding krijgt vanwege een vitamine-K-tekort zonder vooraf bekende risicofactoren heel erg klein is. Het rapport beschrijft een kans van 0,00129% op een hersenbloeding en 0,00052% op sterfte. Het vernieuwde druppelbeleid zou deze kans mogelijk nog iets kleiner kunnen maken. Goede vergelijkingen zijn echter niet eenvoudig door grote verschillen tussen landen, zeer lage incidentie en grote verschillen in periode (in dit rapport van 1992 tot 2016) waarin de onderzoeken hebben plaatsgevonden. Bovendien neemt prikken het risico ook niet volledig weg. 

Standpunt KNOV vernieuwd druppelbeleid 

In de gesprekken met betrokken partijen zet de KNOV in op een vernieuwd druppelbeleid, conform het advies van de GR. Daarbij zetten we enerzijds in op toediening door de verloskundige (direct na de geboorte) en anderzijds op toediening door de ouders (in de eerste weken na de geboorte). Dit is vergelijkbaar met het huidige beleid, al zal de invulling iets verschillen (zie hierboven). 

Vitamines zijn een vorm van voedingssupplementen: voedingsstoffen die in geconcentreerde vorm worden ingenomen als aanvulling op het gewone dieet. De KNOV beschouwt het geven van voeding als een onderdeel van alle normale zorg die een ouder aan het kind gaat geven. We zetten in de gesprekken met VWS en andere partijen daarom in op toediening door de ouders zelf. Ook bij andere vitamines (zoals vitamine D) en zelfs geneesmiddelen (zoals paracetamol) vindt de toediening plaats door de ouder. Het is eenvoudig, ondersteunt gezond en stevig ouderschap en past binnen de zorg die we nu leveren. Het heeft bovendien niet de forse nadelige consequenties die aan intramusculaire toediening zitten (zie passage hieronder). 

Om een rustige start te maken en aan ouders voor te kunnen doen hoe het druppelen werkt, acht de KNOV het wenselijk om de toediening van de eerste dosis vitamine K door de verloskundige te laten uitvoeren. Overigens uiteraard enkel na expliciete toestemming van de ouder(s). 

Door vitamine K in het gezondheidsbevorderende kader te plaatsen sluiten we ook aan bij de aanbevelingen van de Raad van Volksgezondheid en Samenleving (RVS, eveneens een onafhankelijke raad van de overheid over gezondheid) in hun rapport ‘Iedereen bijna ziek'. 

Hoe kijkt de KNOV aan tegen vitamine K prikken? 

‘Do no harm’-principe als uitgangpunt 

De belangrijkste reden voor de KNOV om in te zetten op het vernieuwde druppelbeleid is het ‘do no harm’-principe: vooraleerst niet schaden, zoals verloskundigen hebben gezworen of beloofd. Dit principe is een van de basis-ethische uitgangspunten in de gezondheidszorg en onderdeel van de eed die verloskundigen en artsen afleggen. Het is in strijd met de eed om alle, vooral gezonde, pasgeborenen een intramusculaire injectie vitamine K toe te dienen (proportionaliteit). Bovendien is er een alternatief beschikbaar met vergelijkbare uitkomsten dat minder schade doet (subsidiariteit). 

Neveneffecten (op prikbereidheid) en medicalisering van gezond ouderschap 

Naast bovenstaande ethische norm, zien we potentieel negatieve gevolgen op andere vlakken. We zien in Nederland een sterke afname van de prikbereidheid. Het aanbieden van extra prikken kan dit effect versterken en daarmee de prikbereidheid op andere terreinen beïnvloeden, zoals het Rijksvaccinatieprogramma. In lijn met deze ontwikkeling blijkt uit onderzoek van het Voedingscentrum in 2023 dat slechts 44% van de ouders bereid is om vitamine K bij hun kind te laten prikken. 

Het is daarnaast onbekend wat het toedienen van een intramusculaire injectie voor invloed heeft op het ‘gouden uur'. De KNOV is terughoudend met het injecteren van pasgeborenen in de eerste uren na de baring vanwege het onbekende effect op de hechting en het op gang komen van de borstvoeding. 

Effecten op populatie - passende zorg en solidariteit 

In het kader van passende zorg vindt de KNOV dat we niet alleen naar de effecten voor het individu moeten kijken, maar ook naar de gevolgen voor anderen. Dit is belangrijk om gelijkwaardigheid en solidariteit in ons zorgsysteem te borgen. Indien deze effecten niet breder gewogen worden, leidt dit tot een continue introductie van kleine interventies en handelingen voor specifieke individuen. De focus ligt dan altijd op ‘is de interventie goed voor degene die (bijna) ziek zijn’ en zelden op ‘past deze interventie in het hele proces en is het goed deze aan te bieden aan iedereen’ (zie daarvoor ook het eerdergenoemde RVS-rapport). Dit doet afbreuk aan een holistische en gezondheidsbevorderende benadering waar moeder en kind baat bij hebben. 

Het is daarnaast belangrijk om de inzet van zorgverleners en middelen af te wegen tegen het verlies aan inzet van zorgverleners en middelen elders in de zorg. Bij prikken zou de inzet sterk kunnen oplopen. Dat betekent dat we deze kosten en zorgverleners niet tegelijk kunnen inzetten voor continuïteit van zorg en meer tijd voor de cliënt (het ‘waterbedeffect’). 

Bovendien wordt in het GR-advies beperkt gekeken naar de number needed to treat. Wat betekent het dat een groot deel van de pasgeborenen potentieel onnodig wordt behandeld? Dit levert niet alleen schade op voor deze kinderen, maar ook voor de maatschappij in zijn geheel. Denk aan kosten, de tijdsinvestering en onjuiste bevestiging van risicoperceptie. 

Wat als ik toch prik? - geldende beroepsnormen en richtlijnen 

Als een cliënt vraagt om haar kind te prikken, ontstaat er zowel een ethisch als juridisch vraagstuk. Het ethische vraagstuk gaat in op het 'do no harm'-principe, zoals hierboven uitgebreid verwoord: Verloskundigen hebben de eed afgelegd en zullen daarom primair geen schade doen. Prikken is schadelijk en er is een subsidiair alternatief aanwezig. 

Bovendien ontstaat er een juridisch vraagstuk wanneer je op verzoek van de cliënt toch besluit te prikken. Op dat moment wijk je af van de geldende beroepsnormen en de multidisciplinaire richtlijn Postnatale Zorg. Afwijking van beroepsnormen en richtlijnen op basis van cliëntwensen is enkel mogelijk wanneer de cliënt bepaalde zorg niet wenst te ontvangen. Je kunt zorg immers niet verplichten. Afwijking van beroepsnormen en richtlijnen op basis van cliëntwensen, waarin zonder medische grond méér zorg wordt gevraagd, kan niet en heeft mogelijk juridische consequenties. Zoals de verloskundige haar zorg niet kan opleggen, kan anderzijds de cliënt geen zorg ‘eisen’. 

Dit betekent dat verloskundigen geen vitamine K intramusculair zullen toedienen, ook niet op wens van de ouders. 

Hoe loopt het proces verder 

Op dit moment doorlopen we de gebruikelijke processen voor implementatie van een Gezondheidsraadadvies. We hebben gesprekken over dit advies met de betrokken partijen over de uitvoerbaarheid, keuzes en opvolging, waarbij de KNOV inzet op het vernieuwde druppelbeleid zoals hierboven beschreven 

Totdat het nieuwe druppelbeleid daadwerkelijk is geïmplementeerd, geldt het beleid zoals is opgenomen in de multidisciplinaire richtlijn Postnatale Zorg. In die richtlijn is het advies van de Gezondheidsraad uit 2010 verwerkt. Dit betekent vooralsnog een voortzetting van het huidige druppelbeleid: Alle pasgeborenen krijgen direct na de geboorte 1 milligram vitamine K oraal toegediend, mits de ouders hiervoor toestemming geven. Vanaf de achtste dag tot en met twaalf weken na de geboorte geven ouders zelf 150 microgram vitamine K per dag. Het advies vervalt wanneer een kind meer dan 500 milliliter kunstvoeding per dag krijgt. 

Op het moment dat er een besluit ligt over de implementatie van het vernieuwde druppelbeleid zal de KNOV verloskundigen hierover verder informeren. Daarnaast zal de KNOV de andere benodigde activiteiten oppakken, zoals inzetten op het beschikbaar stellen van het juiste vitamine-K-preparaat door fabrikanten. 

We houden leden via de nieuwsbrief op de hoogte van de ontwikkelingen. Bij tussentijdse vragen is de Helpdesk beschikbaar.